Friday, 30 January 2015

Usuulu Assalaasaa
  Maqaa Rabbii akkaan Mararfataa akkaan rahmata godhaa ta’eetiin.
Gaafii:1, Wantoonni  afur,kan baratuun nurraatti dirqamaa maali?
Deebii;
Tokkoffaan;Barumsa;Inniis Rabbi beekuu,diinii fi nabiyyi Isaa isaas(s.a.w)
  Lammaffaan;Wan beektetti hojjachuu dha.
  Sadaffaan;Gara Islaamummaa nama waamuudha.
 Afraffaan;Rakkina amantii keessatti sirra ga’e irratti obsuudha.
Ragaan kanaa jecha Rabbii olta’eeti:
“Maqaa Rabbii akkaan mararfataa,akkaan rahmata godhaa ta’eetiin.
(1) Yeroon” kakadhe! “    (2) Dhugumatti ilmi namaa hoongoo keessa jira.
(3)Isaan amananii,toltuu hojjatanii,dhugaa namaaf dhaamanii,obsaas waliif dhaaman malee.’’
(suuratul Asri,1-3)
Imaamu shaafi’iin-Rabbiin isaaf rahamata haa godhu!-akkanajedhe: ”Rabbii n odoo uumaa Isaa irratti boqonnaa wal Asrii malee ragaa biroo buusuu baateehuu isummaanuu isaaniif ni geessi  ture.’’
Bukhaariiniis –Rabbi  rahmata isaaf haa godhuu-akkana jedhe: ’’Boqonnaan kun :Barnootaatu jechuu fi  hojjatuu duursa jedha.
Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Yaa Ergamaa! Dhugaan gabbaramaan Rabi  malee hin jiruu beekii, balleessaa  kee araarama gaafadhu.’’     suuraa Muhammad(19).
 Rabbiin bakka kanatti  jechaa fi hujii dura beekumsa duurse.
G-2: Waan sadi dhiiraa fi dubara muslimaa irrattis baratanii itti hojjachuun dirqama;wantoonni sun maali?
  1-Rabbiin nu uumeet,nu sooree, akkanatti nun dhiifnee,ergamaa nutti erge.Namni isa hordofe jannata seena namni isa dide immoo ibidda seena.
Ragaan jecha Rabbiiti: ’’Nuti ergamaa isin irratti raga ta’e,akkuma gara Fir’ownaatti ergamaa erginetti,gara keessaniis ergine.Fir’owni ergamicha faallessinaan qabaa jabaa isa qane.’’ (Al Muzzammil 15-16).
2-Rabbiin ibaadaa Isaa keessatti wanni tokko Isatti ida’amuu hin jaallatu; Malaykaa Isatti dhiheeffamees ta’ee, nabiyyii  ergamees ta’ee. Ragaan jecha Isa ol ta’eeti; ’’Gabbartiin hunduu Rabbumaafi, saniifuu Rabbii wajjiin waan tokko hin waammatinaa!’’ (Aljinni,18)
3-Nama ergamaa hordofee,Rabbi tokkichoomse,nama Rabbii fi ergamaa isaa faallesse tokko,odoo irra dhihoo fira isaa ta’ellee jaallachuun isaaf hin hayyamamu.Ragaan jecha Isa ol ta’eeti: “ummata Rabbii fi guyyaa boodaatti amanan, nama Rabbii fi Ergamaa Isaa fallesse isaanii jaalatan hin argitu; odoo abboota isaanii,yoo kaa ilmaan isaanii, yookaa obboleeyyan isaanii,Yookaa gosa isaanii tahanillee.Isaan san Rabbiin iimaana onnee isaanii keessatti barreesseeti,tumsa Isa biraa taheen gadi jabeesse. Oyruulee isii jala laggeen yaa’an,kan keessatti  hafan godhee isaan seensisa. Rabbiin isaan irraa jaallate,isaaniis Isa irraa jaallatan. Isaan sun garee Rabbiif bulanii dha. Dhaga’aa! Gareen Rabbii,isaanumaatu milkaa’oo dha. (Aimujaadalah;22) suni maa
, G- 3:Karaan sirrii taate, karaan Ibraahiim sun maali?
D:  Ajaja Isaa godhutti Rabbi si haa qajeelchuu beeki; Isiin sirriin,karaan Ibraahim sun:
Rabbuma qofaaf ibaadaa qulqulleessitee gabbaruu dha.Waan sanitti Rabbiin nama hunda ajaje,isumaaf isaan uumees.
Akkuma Rabbiin olta’e jedhe:” Jinniis ta’ee, namaas akkuma Ana gabbaraniif malee hin uumne.” (Azzaariyaat:56)
   G -4: Hikkaan jecha:”Akkuma Ana gabbaraniif’ jedhu maali?
    D-Akkuma Ana tokkichoomsaniif jechuu dha.
   G-5- Wantoota Rabbiin itti ajaje keessaa irra guddaan maali?
   D - Irra Guddaan waan Rabbiin itti ajajee: Isa tokkichoomsuu dha.
G-6: Towhiida jechuun maal jechuu dha?
D- Towhiida jechuun :Rabbi tokkichoomsuu jechuu dha.
G-7: Wantoota Rabbiin irraa dhorge keessaa irra guddaan maali?
D: Wanta biraa Isa wajjiin gabbaruu dha.
G-8: Shirkii jechuun maal jechuu dha?
D: Waan biraa Isaa wajjiin gabbaruu dha.
G-9: Irra guddaa ajajaatii fi irra guddaa dhoorgaa san irratti ragaan maali?
D;Ragaan jecha Isa ol ta’eeti: ’’Rabbi gabbaraa;Isatti humaa hin ida’inaa.”  (Annisaa’i:36)
G-10- Bu’urri sadeen ilma namaa irratti  beekuun dirqama ta’e sun maali? yo siin jedhame,akkana jedhiin:
D-Gabrichi Gooftaa isaa, amantii isaa,fi nabiyyicha isaa Muhammad (s.a.w) beekuu dha.
G-11- Gooftaan kee eenyu? yoo siin jedhame, akkana jedhiini:
D- Gooftaan koo Allaaha,Isa ana guddise, kan aalamtoota hunda qananii isaatiin gudiseedha; Inni gabbaramaa kiyya.Isa malee gabbaramaan biraa naaf hin taane.
Ragaan kanaa jecha Isa olta’eeti:   ’’Faaruun hundi Rabbii, Gooftaa aalamaa ta’eefi.’’
(Alfaatihaa-2)      wanti Rabbi malee jiru hunduu Aalama; aniis aalama san irraa isa tokko.
G-12-Gooftaa kee maaliin beekte? yoo siin jedhame, akkana jedhi:
D- Mallattolee Isaatii fi uumama Isaatiiniin beeke.Mallattoolee Isaa irraayi:
halkan,guyyaa,biiftuu, fi jiiniis. Uumama Isaa irraayi: Samiin turban,dachiileen turbaanii fi  wantoonni isaan keessa jiraataniis. Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti:
“Halkan,guyyaan,aduufi jiiniis mallatoolee Rabbii irraayi.Biiftuufi ji’aaf hin sujuudiina, Rabbii isaan uumeef sujuudaa,yoo kan isuma qofa gabbartan taatan”(Fussilat:37),
Ammas jecha Rabbii ol ta’eeti: “Gooftaan keessan Allaaha,Isa samii torbaaniifi dachii guyyuma jahatti uumee,ergasii Arshii irratti ol ta’ee dha.Halkaan guyyatti hagooga;innis guyyaa saffiisaan barbaada,Biiftuu,ji’aa fi urjiis ajaja Isaatiin laaffifamtuu  godhee kan uume.Dhagayaa! uumuu fi ajajuun hundi kan Isaati.Rabbiin,Gooftaan Aalama hundaa guddate.”(Al a’araaf:54)
Rabbi jechuun Isaa gabbaramaa jechuu dha.
Ragaan  jecha Rabbii ol taheeti: “Yaa nama!Gooftaa keessan,Isa isiinii fi isaan isin  duraatiis,akka Isaa sodattaniif  uume gabbaraa.Isa dachii afata isiini godhee,samii immoo jaarmaya gubbaa isiini godhee,dumessa irraa rooba isinii buusee,bokkaa saniin midhaan adda addaa isin sooruuf kan isiniif magarse. Kanaafuu Rabbiif hiriyoota hin godhiinaa.isin ni beektanii.”(Al baqaraa:21,22)
Ibnu  Kasiir tafsiira isaa keessatti akkana jedhe:”Inni wantoota kana hunda uume,isumaatu gabbaramuu haqa godhata.”
G:13 Gosootni ibaadaa Rabbiin itti ajajee maal faadhaa?
D:Akka Islaamummaa,iimaana,ihsaanaati,ammaas wantoota san irraayi:kadhaa,sodaan,kajeellaan,hirkatuun,abdachuun,sodaatuun,naamusa godhatuun,sodaan cimaan,towbaan,gargaarsifatuun,tikfamuun,dirmachuu barbaaduun,qaluun,qodhaanii fi akaakulee ibaadaa irraa wantootni Rabbiin itti ajaje hundi.
G 14:Akaakuuleen ibaadaa dubbatamanii fi kan hin dubbataminiis,Rabbuma tokkicha, hiriyaa hin qabneefi,waan kana irratti raga fidii yoo gaafatamte?
D:Ragaan jechaa Rabbii ol ta’eeti: “Ibaadaan  Rabbumaafi;kanaafuu,Rabbii wajjiiin waan tokkollee hin gabbarinaa.”(Aljinnii,18)
G 15:Murtiin nama wantoota ibaadaa irra ta’e,wan Rabbi hin ta’iniif hojjatee,yookaan garagalchee maali?
D:Namni wantoota san irraa,waanuma takka,waan Rabbi hin ta’iniif kenne,inni sun mushrika,kaafiraasi.
G16:Waan san irratti ragaan maali?
D:Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Namni rabbi waliin gabbaramaa biro,odoo raga isatti hin qabne,gabbare,qorannaan isaa Gooftaa isaa biratti.Dhugumatti kaafirtoonni hin milkaawan.(Al mu’uminuun:117)
G 17:Kadhaan Rabbiif malee hin ta’uu irratti ragaan maali?
D:Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Gooftaa keessan:Isiniifiin owwaadhaa,Ana yaammadhaa!warri kadhaa tiyyarraa boonan fuuldura salphatanii,jahannam seenuuf jiran,”jedha.(Ghaafir:60)
Hadiisa keessattiis akkana jechuutu jira: “Kadhaan,dhuka ibaadaati”
G 18:Sodaan ibaadaa ta’u irratti ragaan maali?
D:Ragaan soda jecha Rabbii ol ta’eeti: “Isaan hin sodaatinaa!yoo mu’umintoota taatan anuma soda dhaa”(Aali Imraan:175)
aHadiisa keessattiis akkana jechuutu jira: “Kadhaan,dhuka ibaadaati”
G 18:Sodaan ibaadaa ta’u irratti ragaan maali?
D:Ragaan soda jecha Rabbii ol ta’eeti: “Isaan hin sodaatinaa!yoo mu’umintoota taatan anuma soda dhaa”(Aali Imraan:175)
G 19:Kajeellaan ibaadaaa ta’uu irratti raga maali?
D:Ragaan kajeellaa jecha Rabbii ol ta’eetii: “Namni Rabbii isaa qunnamuu kajeela,hujii baeedaa haa hojjatuu,ibaadaa Gooftaa isaa keessatti waan tokkollee hin dabalin.”(Al khaf:110)
G20:Hirkatuun ibaadaa ta’u irratti ragaan maali?
D:Ragaan jecha Rabbii ol ta’eeti: “Rabbuma qofa irratti yoo mu’umintoota taatan hirkadhaa!” Boqonnaa Almaa’idaa:23,Ammaas jecha Rabbiiti: “Namni Rabbi irratti hirkate,innuu numa ga’aaf.”(Suuratuxxalaaq:3)
G21:Kajeellaa,sodaa fi naamusni ibaadaa ta’uu irratti ragaan maali?
D:Ragaan isaa jecha Rabbi ol ta’eeti: “Isaan sun toltuu keessatti fuula duratti deemuu turan;kajeellaa fi sodaan nu waammatan,naamusa Nuuf qabaatuu turan.” Boqonnaa (Al anbiyaa:90)
G22:Khashyaan ibaadaa ta’uu irratti ragaan maali?
D:Ragaan khashyaa jecha Rabbii ol ta’eeti: “Isaan hin sodaatinaa anuma sodaadhaa.”(Boqonnaa ALbaqaraa:150)
G23:Ragaan toowbaan ibaadaa ta’uudhaa maali?
D:Ragaa isaa jecha Rabbiiti: “Gara Gooftaa keessanii deebi’aa,Isa jala butamaa.”(Suuraa Azzumar:54)
G 24:Ragaan gargaarsa barbaachuu ibaadaa ta’uu dhaa maali?
D:Ragaa isaa jecha Rabbi ol ta’eeti: “Suma qofa gabbara,suma qofa gargaarsifannaas.”(Suuraa Faatihaa:5)
Ammas hadiisa keessatti akkana jechuutu jira: “Yeroo gargaarsa barbaaddae,Rabbumaan gargaarsifatuu barbaadi,”Ahmad,Tirmiizii
G25:Tika barbaaduun ibaadaa ta’ui irrati ragaan maali?
D:Ragaan isaa jecha Rabbiiti: “Yaa Muhammad! “Gooftaa nama uumeeniin tikfama,”jedhi”(Suuratu Annas:1)
G26:Ragaan dirmachuu barbaaduun ibaadaa ta’uu dhaa maali?
D:Ragaan saani jecha Rabbiiti: “Yaa Ergamaa!yeroo Gooftaa keessan irra birmachuu barbaaddanii,isiniif owwaate san,’yaadadhu.”(Al anfaal:9)
G27:Qaluun ibaadaa ta’u irraati ragaan maali?
D:Ragaan isaa jecha Rabbiiti: “Yaa Muhammad!Akkana jedhi:salaanni kiyya,qaluun kiyya,jiruun kiyyaa fi du’uu kiyyaas Rabbii,Gooftaa Aalamaa ta’eefi.shariikni Isaaf hin taane.Isa tokkichoomsuu sanittiin ajaajamee,muslimtoota ummata kanaa irraa ani jalqaba.”
Hadiisa irraayiis: “Nama waan Rabbbii malee jiruuf qale,Rabbii rahmata Isaa irraa haa fageessu!”Muslim:(1978)
G28:Ragaan qodhaan ibaadaa ta’uu dhaa maali?
D:Ragaan qodhaa jecha Rabbiiti “Isaan qodhaa ni guutan,ammaas guyyaa humtuun faca’aa ta’e saniis ni sodaatan,”(Suuratul-Insaan:7)
G29:Bu’urri lammaffaa maali?
D:Bu’uurri lammaffaa:Gabrichi ammantii islaamaa ragootaan beekuu dha
30;Diinal islaam hiika isaa ibsi?
D;Rabbii tokkichoomsanii,itti of kennuu,ajaja isa jala butamuu,shirkiifi warra isii irraas qulqullaawuudha.
G31;Sadarkaaleen diinal-islaam meeqa?
D;Inni sadarkaalee sadi qaba.
G32;Sadarkaaleen sadeen sun maali?
D;Islaamummaa,Iimaanaafi Ihsaanaa dha.sadarkaaleen hundinuu rogoota mataa isaanii qabu
G33 Sadarkaan tokkoffaa maali?
D; Sadarkan tokkoffan islaamummaadha.
G34;Rogoonni islaamummaa  maali?
D;Rogooni islaamummaa shani.
G35;Rogooni sun maali?
D;Dhugaan gabbaramaan Rabbii malee hin jiruu fi Muhammadiis ergamaa Rabbii ta’uu raga ba’uu, salaata sirritti sagaduu,zakaa kennu,ji’a Ramadaanaa soomanuu fi mana kaba jamaa ta’e san hamiluu dha(hajji godhuu dha).
G36;Ragaa shahaada himi?
D;Ragaan isii jecha Rabbii olta’eet i; Dhugaan gabbaramaan Isa malee akka hin jirre Rabbiin raga bahe, Malaykotaa fi warri beekumsa qabaniis raga bahaniiru.Dhugaan dhaabbataa haala ta’een. Dhugaan  gabbaramaan isa malee hin jiru,Inni injifataa ogeessa;(suuraa Ali Imraan;13)
G37;Hiikaan gabbaramaan dhuga Rabbi  malee hin jiruu maali?
D;Hiikaan isii; Inni dhugaan gabbaramu Rabbii malee hin jiruu Isii keessa dhabamsiisaa fi mirkaneessuutu jira; Daagaan dhabamsiisuu dhaa’’Dhugaann gabbaramaan hin jiru’’dha, wanta Rabbiin alatti gabbaramu hunda ni dhabamsiisa.’’Rabbi malee’’jechuun;Ibaadaa Rabbumaa qofaaf,mirkaneessu,Rabbiin akkuma mootammaa Isaa keessatti hiriyaa hin qabne,Ibaadaa Isaa keessattiis hiriyaa hin qabuu dha,
G38;Hiikaan shahaadaa,kan isii ibsu maali?
D;Wanti isii ibsu jecha Rabbii ol ta’eeti;’’yaa Muhammad! Yeroo Ibraahiim abbaa isaatii fi ummata isaatii akkana jedhe san (dubbadhu);Ani waan isin gabbartan irraa qulqulluudha.Isa ana uume malee, Inni fuul dura ana qajeelcha.Isii tana jecha isa booda haftu godhe, akka deebi’aniif’’(Suuratul Zakhraf;26-28)
Ammaas jecha Rabbii ol ta’eeti; yaa Muhammnad!akkana jedhi;yaa abbootii kitaabaa! Gara jecha nuufii isinittiis wal qixa ta’ee kootta.(Isiin sun)Rabbi malee gabbaruu dhabu,Isatti waan biraa qixxeessuu dhabu, gariin keenyaas garii Rabbii achitti gabbaramoota godhatuu dabuu dha.yoo garagalan,nuti muslimtoota ta’uu raga tahaa !jedhaan’’(Aali-Imraan;64)
G39;Ragaan Muhammad ergamaa Rabbii tauu dhaa maali?
D;Ragaan inni ergamaa Rabbii ta’uudhaa, jecha Rabbii olta’eeti;Dhugumatti,ergamaan iinuma irra ta’e, isin rakkatuun kan itti cimu,qajeeluu keessan irratti bololaa(hawwaa)kan ta’e,mu’umintootaaf rifataa ,rahmata godhaa kan ta’e isinitti dhufeera.(suuratu attowbaa:128)
G;40;Mahammad ergaamaa Rabbiiti jechuun maali?
D; Hikkaan isaa;waan inni ajaje keessatti ajajaa isaa godhuu,waan inni hime keessatti isa dhugoomsitee, waan inni dhoorge irraa fagaatuu dha.Waan inni karaa godheen malee Rabbiin gabbaramuu dhabuu dha.
G41;Ragaan salaataa,Zakaa fi hiikkaan towhiidaas maali?
D;Ragaan isaanii jecha Rabbii ol ta’eeti;’’Qajeeloo ta’anii, ibaadaa isaa qulqulleessanii Rabbi gabbarutti maalee salaata sirri tti sagadutti malee, zakeess kennaatutti malee hin ajajamne.saniitu amantiiti (suuratu bayyinaah;5)
G42: Ragaan Soomanaa maali?
D: Ragaan Soomanaa jecha Rabbii ol ta’eeti:” Yaa  warraamantan! Soomanni akka warra isiniin duraa irratti murteeffametti, isin irrattiis murteeffamee jira,akka Rabbi sodaattaniif.” (suuratul Baqaraa:183)
G43:Ragaan Hajjii maali?
D: Ragaan hajji jecha Rabbii ti:”Namoota sinqii danda’e  ka’abaa haja’uun dirqama Rabbiif isaan irratti jiru. Nama didees Rabbiin aalamtoota irraa dureessa.”(Aali Imraan:97)
G44: Sadarkaan lammaffaahoo maali?
D: Sadarkaan lammaffaa: iimaana, inni dameelee torbaatamii fi wahi. Dameelee san irraa tan irraa olii; dhugaan gabbaramaan Rabbi malee hin jiruu dha. Tan irraa gadii immoo waan nama rakkisu karaarraa kaasuu dha. Saalfatuuniis dame iimaanaa irraahi.
G45: Rogootni iimaanaa meeqa?
D: Rogootni iimaanaa jaha.
G46: Rogootni sunniin maal faadha?
D: Rabbitti amanuu,Malaykota Isaattiis amanuu,kitaabban Isaattiis amanuu,Ergamtoota Isaattiis amanuu,Guyyaa Aakhiraattiis, qadarattiis; hamtuu fi toltuu isaatti amanuu dha.
G47:Rogoota jahan kana irratti ragaan maali?
D:Rogoota jahan kana irratti ragaan jecha Rabbiiti:”Fuula keessan kallattii bahaa fi lixaatti gara galchuun toltuu miti. Garuu toltuun (hujii) nama Rabbitti,guyyaa aakhiraatti,Malaykotatti, kitaabatti fi Nabiyyootatti amaneeti.”(Albaqaraa:177)
Ragaan qadaraa immoo jecha Rabbiiti:”Nuti waan hunda qixa sirrii ta’een uumne.”( Al qamar:49)
G48: Sadarkaan sadaffaa maali?
D: Sadarkaan sadaffaan:Ihsaana.
G49: Rogootni Ihsaanaa meeqa?
D: Roga tokkoo dha. Inniis:”Akka waan agartuutti Rabbi gabbaruudha. Yoo ati arguu baattees Isaatu si argaa.”
G50: Roga kana irratti ragaan maali?
D: Ragaan jecha Rabbiiti:”Rabbiin warra isa sodaatu wajjiin jira,warra toltuu hojjatanii waliin jira.”, Ammaas jecha Rabbiiti:”Rabbi injifataa, rahmata godhaa ta’e irratti irkadhu. Yeroo ati dhaabbattu kan si argu. Warra sujuudu wajjiin gara  gaggaluu keetiis kan si argu. Inni isumaatu dhagayaa,beekaa dha.”(Ashu’araa’i:217:220)
Ammaas jecha Rabbiiti:”Waan takkallee keessatti hin taatu; waan saniis Qur’aana irraa hin dubbiftu, hujii tokkollee hin hojjattan, yeroo isin keessa galtan ragaa isin irratti taanu malee hin taane.” (Yuunus:61)
G51: Sadarkaalee diin san irratti hadiisa irraa ragaa fidi?
D: Hadiisa irraa ragaan hadiisa Jibriil beekkamaa sani. Umar Binul Khaxxaab(R.A) irraa gabaafamee, akkana jedhe: odoo nuti Nabiyyicha(SAW) waliin taa’aa jirruu gurbaan huccuun isaa  adii, rifeensi isaa akkaan gurraachaa, kan mallattoon imaltuu isarraa hin mullanne,nurraa kani nam-tokkolleen isa hin beekne tokkoo nurratti mullatee, gara Nabiyyichaa(SAW) achi goree  gad taa’e, Jilba isaa lamaan gara jilba lamaan  Ergamaa(SAW) harkisee, sanacha isaa lamaan tafa isaa lamaan irra kaayyatee, Yaa Muhammad(SAW)! Islaamummaa irraa naaf himi, jedhee, gaafannaan, Nabiyyichi(SAW) akkana jedheen:”Dhugaan gabbaramaan Rabbi malee hin jiruu raga bahuu,Muhammadiis Ergamaa Rabbii ta’uu raga bahuu dha, salaata sirritti dhaabuu dha, Zakaa kennuu dha,Ramadaan soomanuu dha, ka’abaa ziyaaruu dha,garas deemuu dha yoo dandeettii qabaatte. Dhugaa jette jedheen. Ifumaa gaafatee, dhugoomsaa,jennee dinqisiifanne . Ammaas, waa’ee iimaanaa irraa naaf himi,jedhee gaafannaan, akkana jedhan:”Rabbitti amanuu, malaykota Isaattiis, kitaabota Isaattiis,Ergamtoota Isaattiis,guyyaa boodaattiis amanuu dha. Toltuu fi hamtuu qadaraattiis amanuu dha”. Akkana jennaan, dhuguma dubbatte jedheenii,ammaas waa’ee ihsaanaa irraa naaf odeessi jedhee gaafannaan, akkana jedheen:”Akkuma waan agartuutti Rabbi gabbaruudha. Yoo ati Isa arguu baattees, Isaatu si argaa.” Ammaas qiyaamaa irraa naaf odeessi jedhee, gaafannaan,akkana jedhe:”Ani gaafatamaan si gaafataa irra beekaa miti. Eegasiifuu mallattoolee isiitirraa naaf himi jedhee gaafate. Ergamaan(SAW) akkana jedheen: Gabrittiin goftaa isii dhaluu,namoota kophee hin qabne,kan qaama irraa huccuu hin qabne, harka qalleeyyii tikistee re’ee kan ta’an isaanii jaarmaya keessatti wal dorgoman arguu dha.” Umar akkana jedhe: Gurbaan ni deeme, guyyoota muraasa ni turre, achii booda Ergamaan(SAW) akkana jedhe:”Yaa Umar! Gaafataa san nama inni ta’e ni beektaa?” jennaan, nutiis: Rabbumaa fi Ergamaa Isaatu beeka jennee deebifnaan, akkana jedhe:Inni sun Jibriili,waa’ee amantii keessanii isin barsiisuuf isinitti dhufe.” Muslimiitu gabaase(8)
G52: Hundeelee sadeen irraa hundeen sadaffaa, tan gabricha irratti isii beekuun dirqamaa sun maali?
D: Hundeen sadaffaa: Nabiyyicha keessan Muhammad(SAW) beekuu dha.  Inni Muhammad Abdallaah, Abdul Muxxalib, Haashim;Haashim Qureeshii irraayi,Qureeshiin Araboota irraa yoo taatu, Arabni immoo ilmaaan Ismaa’il Ibraahiim irraayi,nagayaa fi rahmanni isaa fi Nabiyyicha keenya irratti haa jiraatu!
G53: Umriin isaa hangam ture?
D: Umrii isaa waggaa jahatamii fi sadi ture;isii irraa afurtama  nabiyyummaan dura dabarse, digdamii sadi immoo nabiyyummaa keessatti dabarse. Suuraa Iqraa’iin nabiyyii godhame,suuraa Almuddassiriin ni ergame, biyti isaa makka.
G54: Nabi Muhaammad maaliin ergame?
D: Shirkii irraa nama baqachiisee, gara toohidaatti yaamuudhaan ergame.
G55:Waan kana irratti ragaan maali?
D: Ragaan jecha Rabbiiti:”Yaa huccu mammarataa! Ka’ii namaaf dinniini. Rabbii kee guddisi. Uffata kee qulqulleeffadhu. Taabota gabbaruu irraa fagaadhu. Guddoo barbaaduuf xiqqoo hin arjoomin. Goftaa keetiif obsi.”
G56: Hiikkaan jecha “Qum fa anzir” jedhuu maali?
D: Hiikkaan isaa shirkii irraa dinniini,gara tokkummaa Rabbiitti nama waami jechuu dha.
G57: Hiikkaan Rabbii kee guddisi jedhu maala jechuudha?
D: Isa tokkichoomsuudhaan guddisi.
G58: Hiikkaan”huccuu kee qulqulleeffadhu” jedhu maali?
D: Hujiilee kee  shirkii irraa qulqulleessi jechuu dha.
G59: Hiikkaan “Taabota irraa fagaadhu” jedhu maali?
D: Taabotaa fi namoota isa gabbaru irraa qulqullaa’uu dha.
G60: Gara Towhidaa yaamuu irra nabiyyichi hangam ture?
D: Waggaa kudhan gara towhidaa yaamee, ergasii gara samii isaan ol bahamee, salaatni shaman isa irratti dirqama godhame.
G61:  Makkatti Nabiyyichi (SAW) salaata hangam salaate?
D: Makkatti waggaa sadi salaate, ergasii gara Madiinaa godaanutti ajajame.
G62: Hijiraa jechuun maal jechuu dha?
D: Hijiraa jechuun biyya shirkii irraa gara biyya islaamaa deeemuu,godaanuu dha. Biyya shirkii irraa gara biyya islaamaa godaanuun ummata kana irratti dirqama. Isiin hanga qiyaamaan taatutti ni jiraatti.
G63: Ragaan waan kanaa maali?
D: Ragaan jecha Rabbiiti:”warra biyya shirkii keessa jiraatuun lubbuu isaanii miidhanii,malaaykonni guyyaa Badrii isaan ajjeesan,maal keessa turtan isaaniin jedhan , biyya makkaa keessatti hacuucamnee turre, jedhanii yeroo isaan deebisaa godhan, akkana jedhaniin: Dachiin Rabbii balloo dha.  Keessaa hin godaantanii? Isaan san galoon isaanii jahannami, bakka itti deemen ta’uuf waa hammaattee. Dhiira, dubartootaa fi ijoollee irraa warra lallaafoo,tooftaa baasuuf I karaatti warra hin qajeelle malee. Isaan san Rabbiin isaaniif irra darbuun ni kajeelama,Rabbii irra darbaa, araaramaa ta’e.” (Annisaa’i)
Ammaas ragaan jecha Rabbiiti:”Yaa gabroota kiyya kan amantan! Dachiin tiyya balloo dha, anuma gabbaraa!”(Al ankabuut:56)
Baghawiin Rabbi rahmata isaaf haa godhuu! Akkana jedhe:”sababaan aayanni olii tun buuteef ,muslimtoota makka keessa turan, kan hin godaanin, Rabbiin maqaa iimaanaatiin isaan waame.”
G64: Hadiisa irraa godaanuu irratti ragaan maaltu jira?
D: Hadiisa irraa godaanuu irratti ragaan, jecha Ergamaati(SAW):”Godaanuun hin dhaabbattu hanga towbaan dhaabbattutti. Towbaan hin dhaabbattu hanga biiftuun lixa isii irraan ol baatutti.” Ahmad,Abuu Daawud, Albaanii
G65: Eega Nabiyyichi(SAW ) Madiinatti galee shari’aa irraa waan itti guutame dubbadhu?
D: Yeroo Madiinaa qubatu, shari’aa Islaamaa irraa waan hafetti ajajame;fakkeenyaaf: zakaa, sooma, hajji,azaana,, jihaada,toltutti ajajuu fi hamtuu irraa dhoorguu fi shari’aa irraa wantoota kana fakkaatanitti ajajame.
G66: Madiinatti Nabiyyichi (SAW) hangam takka amantii geggeessaa ture?
D: Waan kana irra waggaa kudhan ture, Ergamaan (SAW) odoo diin isaa lafa irratti ummata jiddutti hafee jiruu du’e. kan nu keessa jiru kunuu diin isaati. Toltuu takkallee ummata isaa irratti qajeelchu malee, hamtuu takkallee irraa baqachiisu malee hin dhiifne.
G67: Irra guddaan kheeyrii Ergamaa(SAW) ummata itti ajajee maali?
D: Toltuun inni ummata itti qajeelche: Towhidaa fi waan Rabbiin jaalatu hunda.
G68: Irra guddaan hamtuu Nabiyyichi(SAW) ummata irraa baqachiisee maali?
D: Hamtuun inni irraa baqachiise, shirkii fi waan Rabbiin jibbu hunda.
G69: Ergamuun Nabiyyichaa(SAW) hanga muraasatti moo , ummata hundatti?
D: Rabbiin isa gara nama hundaatti erge. Ajaja isaa godhuun warra dachii keessa jiraatan; jinni fi nama irrattiis dirqama godhe.
G70: Ergamuun Nabiyyichaa nama hundatti ta’uu raga fidi?
D: Ragaan jecha Rabbiiti:”Yaa Muhammad! Jedhi: Yaa nama! Ani gara isin hundaatiin ergame.”(Al a’araaf:158)

G  71:Amantiin ergamuu Nabiyyichaatiin guutamtee?
D:Rabbiin isaan amantii guute.
G 72: Diin guutamee jiraatuu irraatti ragan maali?
D: Ragaan jechaa Rabbiti:”har’a diin keessaan isini guutetiin jira, godhii tiyyaas isinii xumureera, amantiifis islaammumaan isiinif jaalla dhe.”(Almaa’idaa:3)
G 73:Ergaaman Rabbi(S.A.W)du’uu irraatti ragaan maali?
D:Ragaan jecha Rabbiiti:”Ati ni duuta, isaanis ni du,u. Ergasii guyyaa qiyyaama Gooftaa keessan biratti wal mormuuf jirtu.”(Azzumar:30,3)
G 74:Namni erga du’e booda garam deema?
D:Namoonni yeroo du’an ni kaafamu.
G 75:Kaafamu irraatti ragaan maali?
D:Ragaan jecha Rabbiiti:”Dachii irraa isin umnee, isii keessatti isin deebifna, yeroo biraas isuma irra isin baafna.”(Xaaha:55)
Ammaas jecha Rabbiiti:”Rabbii irraa uuminsa isin uume, isii keessatti isiin deebifna ; ergaasi isi keessatti isin deebise, baasinsa isi keessa isin baasa.”
G 76: Erga ka’anis maaltu argama?
D:Erga ka’insaatii qoratamanii,hujii isaani galata galfamu.
G77: waaan sann irratti raga dubbadhu?
D: ragaan jecha rabbiiti:”waan samii torbanii fi dachii  keessaa rabbumaafi,warra balleesssan waan isaan hojjatan galata galchee fi warra toltuu hojjataniis gaarii akka galata galchuuf.”(annajm:31)
G78: murtiin nama kaafamuu kijibsiisee maali?
D: namni kaafamuu sobsiise ni kafara.
G79: waan kana irratti ragaan maali?
D: ragaan jecha rabbiiti:”isaan kafaran hin kaafamnuu yaadan. Lakkii, rabbitti kakadhe! Kaafamtaniiti,waan hojjattan galata galafamtu. Sun rabbi irratti laafaa dha.(attaghaabun:7)
G80: Rabbi maaliif ergamtoota erge?
D: Rabbi ergamtoota hunda gammachiisoo fi sodaachisoo godhee, erge.
G81: Ragaa kanaa maali?
D: Ragaan jecha Rabbiiti:”Ergamtoota, gammachiisoo fi sodaachisoo goonee, ergine. Ilma namaatiif eega ergamtoota itti Rabbi irratti wanni himatan akka hin taaneef ergine.”(Annisaa’i:165)
G82: Ergamaa jalqabaa eenyu; kan xumuraa hoo eenyu?
D: Jalqabani ergamtootaa Nuuh yoo ta’u;xumurri isaanii immoo Muhammad (SAW) ta’a.
G83: Ragaan waan kana irratti maali?
D: Nabi Nuuhjalqaba isaanii ta’uu irratti ragaan jecha Rabbiiti:” Nuti gara kee,akka gara Nuuhii fi nabiyyoota isaan boodaatti wahyii (beeksisa) goonetti gooneerra.”(Annisaa’i:163)
G84: Ummata hunda ergamaan itti ergamee jiraa?
D: Ummata hunda Rabbiin ergamaa nuuh irraa kaasee hanga Muhammad(SAW) itti ergeera.
G85: Ergamaan sun maalitti ajaja?
D: Rabbuma qofa gabbarutti isaan ajajeeti, taabota gabbaruu irraa isaan dhoorga.
G86:Ragaan waan sanaa maali?
D: Ragaan jecha Rabbiiti:”Rabbiin kakadhe! Dhugumatti,ummata hunda keessa Rabbi gabbaraa, taabota gabbaruu irraa fagaadhaa jechuun ergamaa ergine.” (Annahli:36)
G87: Wanni Rabbiin gabroota hunda irratti dirqama godhe maali?
D: Taabotatti kafaranii,Rabbitti amanuu dha.
G88: Xaaghuuta jechuun maali?
D: Ibnul Qayyim Rabbi rahmata isaaf haa godhuu akkana jedhe: “Xaaghuutni: waanuma gabrichi daangaan dabre; gabbaramaa yooknaan hordofamaa yookaan ajaja godhamaa irraa kan taee dha.”
G89: Xaaghuutonni hangami?
D:Xaaghuutonni baay’eedha; matootiin isaanii shani:Ibliis-abarsi Rabbii isa irratti haa bu’u, nama akka isa gabbaran jaalatuu dhaan gabbarame, nama isa gabbarutti nama waame, nama waan fagootiin beekaa himatee fi nama wanta Rabbiin buuseen alatti murtii kennee dha.
G90: waan san irratti ragaan maali?
D: Ragaan jecha Rabbiiti:”Amantii ISlaamaa keessa dirqiin nama naquun hin jiru, qajeelloon jallina irraa adda bahee jira. Namni taabotatti kafaree,Rabbitti amane dhugumaan fannoo jabduu, hin cinne qabate;Rabbiin dhagayaa, beekaa dha.”(Al-Baqaraah:256)
Hiikaan dhugaan gabbaramaan Rabbi malee hin jiruudhaa isuma kana.
Ammaas hadiisa keessatti akka armaan gadii kanaatu jira:
“Mataan diin Islaamummaa dha,utubaan isaas Salaata, fiixni dalluu (gooba) isaas karaa Rabbiif qabsaawuu dha.” Tirmizii (2616) bareedaa, qulqulluu dha jedhee gabaase.

Rabbumaatu akkaan beekaa dha. Rabbiin rahmata Muhammad, maatii isaa fi sahaabota isaa irratti haa buusu, nagayaas.

No comments:

Post a Comment